MUSICA FOLCLORICA PARAGUAYA

Musica Folclórica Paraguaya

Ñanemandu’arȏ upe ára España -ygua ombohekoguasu hague  América-pe, jajuhuta peteῖ Paraguay  reko pyahu  osẽva tuguyjehe’águi, omoheñóiva’ekue tekoañete  umi itujavéva   músia España mba’éva , heta ñemoambue rire ko’aḡa ojekuáava polca paraguayarō.Katu upete guive motenonde’a ha Ñandejára ñe’ẽ pyhyuka ñande ypykuérape, oñepyrῦ oñemoherakuᾶ  purahéi ha jeroky españaygua mba’éva, ohasávo ára ohóvo oñemoambue péicha oḡuahẽ meve jekupyty guarani ᾶngareko rehe.

Amo tavusu jepy’apy’ỹme, Europa del Este ,amo pa’aryjere 1830 rupi , heñói peteῖ jeroky  Ipurysýi kõiva , ipurysýi  ha’etevoi peteῖ  purysýiguata hérava .polka .Upéi umi  ary ohasava’ekue Sandy XIX Mbyte gotyoma , heta oiko rire haimete Europa javeve oḡuahẽ ha ojekuaa opaite hendarupi Rio de la plata tuichakue javeve. Ko jeroky herakuᾶitéva  rupi Paraguay retᾶyguakuéra oipyhy héra ohero haḡua ñanemba’e, upévare ñande jeroky  réra  ou  pytagua ñe’ẽgui . Heta jey oñeñeha’ᾶ oñemoambue haḡua  polka ambue téra rehe , péicha  kyre’ỹ  (Alegre) , Saraki (Travieso ), Techaga’u (Añoranza ), aḡa katu  marᾶveteva ko’ᾶ téra ndohopytýi pe jehupytyrᾶ , pe téra polka oike jepe  ñane retᾶygua jepokuápe  ha avei hasyetrei umi pytaguápe omoñe’ẽ haḡua guarani ñe’ẽ : upévare héra papykõinte  oúva  pytaguarekogui, katu puraheirekópe polca paraguaya ndojoguáiete  polka Europa-ygápe.

Polca paraguaya ha’e 6x8, ojehe’áva purysýi’apy purysýikõi ha mombykykuéra ndive ; ha katu  polka Europa -pegua  ha’e purysyikȏi .

Pe purysýi orekóva mbohapy pa’ῦ ojoykemoῖva , omoirῦvo  ha mokȏ pa’ῖ mba’epúpe , ome’ẽ chupe peteῖ teko ñeikumby ha sa’y  ñanemba’eteéva, ñande polca paraguaya puraheiharakuéra ombohérava “el sincopado paraguayo “ .

Peteῖ moanduhe ome’ẽva  polca paraguayape ha’e  umi moambuehaita  arapa’ῦ ’apýva  ha omongakuaávo  ipype purysýijoja  ijojaha’ỹva

Ndaipóriramo jepe araka’etépa  heñói polca paraguaya  pe apoppa’ỹ marandeko-arandupy jekakuaa   ha’e pe mba’e osẽva’ekue ára pukukue javeve, katu oimerõ peteῖ arange marandekópe ikatúva ojehechauka    kuatiañe’ẽ “El semanario “ omoherakuᾶ hogue 27 jasypateῖ 1858  guarépe peteῖ marandu he’íhape  tetᾶygua ojerokyhague  “ i-polka “ oñeinagurarõ guare Venancio López róga, ko’aḡa ha’éva Asunción Palace Hotel ,opytáva  Colón ha Estrella-pe , upérõ  polca réra papykõi  opyta música tatᾶygua mba’érõ , heko ha ijavatee  ñande polca paraguaya ko’aḡagua.

Polkas Heko’ymáva

Ko’ᾶ polca  oúva  ñaneñemoñaregui ha oike pypuku ñanderekoteépe,   ijapohare jekuaa’ỹva ha ojekuaáva motivo  tetᾶyguáva péicha  “Ndarekói La Culpa “, “Alfonzo Loma “ , “Mama  Chemosẽ “, “ Mama Kumanda “ , “ Colorado “ , “ Colorado Retἇ “ ,”Campamento Cerro León “ , “Karreta  Guy “ , “ Che Lucero Aguai’y “ , “ Ḡuauḡui Pysapẽ “, ha ambbue.ḡ

Pumbasy  osẽva polca paraguayagui

 Ja’ehaguéicha polca paraguaya purysýijoja imba’erekoetáva ha tenondetépe  mba’epuporἇ  upévare oiko chugui   ambue meña moheñóiha, purahéi ha jeroky . Polca paraguayagui heñói polca -canción,  canción paraguaya térἇ “ purahéi térἇ canción. Ambue  ha’e compuesto , “ purahéi syryry “ ,  galopa ha guarania.

Purahéi Paraguaya

Polca paraguaya ojekuaáva  akointe heko rory rehe . Oñepyrῦva’ekue mba’epu añonterõ, uperireminte oñemoῖ moñe’ẽrᾶ, ha imbegueve purysýijoja ikatu haḡuaicha ndahasýi ojepurahéi ojehaiva’ekue, ohechauka porἇve haḡua temiandu . Ko’ἇva omoheñóiva’ekue  “purahéi “ Paraguay mba’eteéva.

El Compuesto

Ha’e peteῖ purahéi omombe’úva oikohaichaite umi mba’e añetehápe térἇ tembiasakue. Ikatu ñamboysýi “ Suceso Mateo Gamarra “ “Vapor-cue “Emilio Servin “ ha ambue

La Galopa

Ko música térᾶ jeroky  ojogua  polca paraguayape, katu moanduhe imbareteve purysýijojápe oῖhape pa’ῦ guasu ha  ipukuvéva. Héra  ou jeroky  galop Alemania-gui. Katu hérante oiporúva aḡa katu purahéi ni jeroky ndorekói mba’evete Alemania purahéi ha ijeroky. Pe galopa paraguaya ipurysýi 6x8, hekoteéva; oguereko  purysýi  moanduhe ohechaukáva vevuimi  ipirehúva mba’epu reko . Mokõihápe oguereko teko ojekuaáhape  ojepuru jave mba’epuha  oñembotáva, péicha  plato, bombo ha caja; ha’egui  peteῖ música ombopúva  banda-kuéra  ha ha’ehápe  ika’avovéva enterove apytégui.

Purahéi Asy

Ha’e purahéi Paraguay mba’e angapyandúva  ogueromandu’áva  yma guare tekoha guasu , ojepurahéiva ahy’ojoyvýpe, ha’éva  purahéi oñehenduvéva ha ojehayhúveva tavaygua apytépe , heko jahe’o ha oñemoirῦva  mbaraka púpe.

Purahéi Jahe’o

Ha’e peteῖ purahéi paraguayreko ikatúva ñahenói purahéi jahe’o, oñemboheko ambuéva purahéi asýgui, oreko moñe’ẽrἇ  avaaty imboriahuvéva reko ,ojepuruhápe ñe’ẽ “joparápe “ tavaygua oipuruvéva,  ja’eporἇserõ ñe’ẽ ojoparáva guarani  ñe’ẽ castellano ndive, hetave savore guaraníme hetave paraguayokuéra oipurúva  oñeñanduka haḡua, umi puraheikuéra akóinte omombe’u ógayguakuéra térἇ tetἇ rechaga’u  (i-valle) mborayhu ñembyasy, kóva ha’é peteῖva Paraguay reko añetegua.

Rasgido Doble

Upe habanera ha’eva’ekue peteῖ purahéi meña oñemongakuaavéva’ekue  Sandy XIX América latina-pe .Ohasávo ára oñemoambueva’ekue  ha ojehe’a ambue mba’e  opaichagua tendagua reko. Péichakue heñói opaichagua purahéi meña, techapyrἇrõ bolero, rasgido dolbe, tango. Paraguayokuéra ojepokuaave rupi mbaraka ñembopu rehe oipyhy, la habanera  oñeñatõiva mbaraka sἇme  upévare pe héra  rasgido doble   oñemoirῦgui mbaraka sἇ jeharýpe ha joyvy kuἇ ojopy hatἇve jave mbaraka sἇ  ñavõ mokõ mbojojaha jave.

Ko rasgido doble ha’e purysýi joyvy ha péichaite oñemoherakuἇ  Argentia rembe’ýre avei.

Valseado

Vals heñói Europa-pe ha oḡuahẽva’ekue paraguaype  Sandy XIX oñepyrῦmi rire  ha pya’eterei ojepyso koichagua meña itavaygua rekóva , ohasávo ára paraguaygua omoambue ohóvo ome’ẽvo chupe heko tee ha omoinge tavarandu rekópe  mba’epu ha jeroky reko, péicha avei paraguay mbaraka mbopúpe omboheko peteῖva ijeharýpe.

La Guarnia

Pandy 20 Mbyte rupi  purahéi meña moheñoiháre  ñanemopeteῖva  arapy javeve, guarania ,pe apohare José Asunción Flores  omoheñói ipype temiandu ohasávo ára  oiko chugui  hekove apoukahavoi. Flores oipyhy Rogelio Recalde  mba’e hérava “ Ma’ẽrἇpa Reikuaase “ ome’ẽ chupe  myatyrõ ha mba’epu Banda de Policia-pe ḡuara, oipuruhápe hembikuaa ypy mba’epu rehegua . Upe rire  ogueraha  puhoépe ha ojerure  puraheihára Salvador  Déntice-pe  oñembopu haḡua mandu’ahaite mba’epu opa haḡua. Kóva oporandu puraheihára Nicolino Pellegrini  kóva omonei py’arorýpe .

Banda de Policia oñembokatupyry jave Flores akóinte   ombopu “Allegro-pe “  ko’aḡa peteῖ purysýi imbeguevéva “Andantico “ árape  peteῖ 6x8 ipuapývape peteῖ mba’e pyahu ipuporἇvéva . Peteῖhapegua Flores rembiapokue  oñembohéra   “Jejui “ peteῖ ysyry tuicháva  Norte gotyo opytáva réra , hembykuri  ojetopa téra papykᾶva ombohéra haḡua hembiapokue , tekotevẽ ojetopa peteῖ ñe’ẽ paraguayetéva  ohoiteva Paraguay angaandu rehe. Pya’etente voi ojejesareko Paraguay ñe’ẽporᾶhaipyre rehe , ojetopa ñe’ẽpapára Molinas Rolón ñe’ẽnguére ,  he’íva kóicha : “ Y fue también guarania la región prometida como tierra de ensueño, de ilución y de vida, tierra  donde nacieron  las flores  santuarias y robustas  pasiones y gestas fabularias… “ Upévare upete guive mbopuhára Flores  py’apeteῖme  oipyhy ñe’ẽ “Guarania “hembiapokue réra papykõiramo .Opavave tembiapokue puahu noñemonei guasúi katu oῖ avei omonéi ha ocharamóva . Ko ipahapegua atýpe jajuhu kuatiahaihára Facundo  Recalde ( Fa Re ) , Victor Montorfano , ñe’ẽpapára Guairaygua  Manuel Ortiz Guerrero , Dario Gómez Serrato, Mauricio Cardozo Ocampo,Dario Gómez Serrato puraheihára Banda de  la Policia  ha ñe’ẽpapára katupyry ha’ekuri pe ombojuajuva’ekue mbopuhára Flores ha ñe’ẽpapára  Ortiz Guerrero ndive , opytávo tuicháva tekoayhu  oñondive , upe guive  Ortiz Guerrero mano  voiete peve , ha’eva’ekue  peteῖ pysyrõhára, recharamohára,   temiandume’ẽhára  Flores-pe ḡuara, ichupemi ombopy’aguasu  ojejuhu jave vy’a’ỹme heta ñeko’õi hague oῖgui ohayhu’ỹva chupe hembiapokueére. Ortiz Guerrero momba’eguasu hembiapokuére omokyre’ỹ ha ojerovia ijehe . Flores oḡuahẽ peteῖ ñe’ẽme  oiphývo  hembiapokue ytarõ  peteῖ ñe’ẽ tavaarandu  ipu mbeguekatúva hérava  “ polca paraguaya .”  ha hekoteevéva heñói haguerupi “ purahéi asy “ ha’éva guarania reñói hague . Péicha  Flores rembijuhu  hendaitépe oiko  ohechauka rehe Paraguay mba’eputee  Paraguay rekopyaandu ojejuhu ipype peteῖ ñemonde pyahu reheve .

Péicha heñói  hembiapo ypykue  ombotuichava’ekue purahéi paraguayguápe , ko’ᾶva ha’e “ Arribeño Resay “  , “ Ka’aty “, “India “, Kerasy “, “ Panambi Vera “, “ Mburicao “, “ Nerendápe Aju “, “Ñasaindýpe”, “Ahendu Nde sapukái “, ha  “Pyhare Pyte “ tetᾶygua monei  ha guerohorýpe. Upe  rire Flores rapykúri heñói apohára pyahu oguatáva Flores rakuerupi , ko’ᾶva ombojeguave  ñande purahéi reko ha ombojapyhara tetᾶ mboipyri oiko haḡua  arapýre.

Tipos de Guaranias

Guarania oñembohapo mba’epu tavaarandugua rehe , ijypygua , ha’e añetete guarania añete omoheñóihaguéicha mbopuhára  José Asunción Flores , peteῖ mba’epuporἇ  oikehatἇ hápe Italia puraheikuéra pokatu, Flores  oñemoarandúgui ko’ἇva ẽjerére, Banda  de Policia-pe. Peteῖva  ko’ἇva ha’e :  “ Nerendape Aju ,“ “Ñemitỹ “, “ Panambi Vera “, ha ambue.

Pe Guarnia ipu’asýveva ohove pytagua reko gotyo, ikatu oime bolero rehe ojesarekove ra’e , ipuporἇkuépe ha ijehaípe. Oguerpurahéi mborayhu, hetave jey  castellano ñe’ẽme , peteῖ puporἇ omyivéva. Umi imbopuhare ha’e Demetrio Ortiz, Emigdio Ayala Baez, Herminio Giménez, ha ambue. Ikatu avei ñanemandu’a  “ Recuerdo de Ypacarai “,  “ Mis Noches Sin Ti “, “Oración a mi Amada “, “ Mi Dicha Lejana “ ha ambue.

Pandy 1950 guive José Asuncion Flores oñepyrῦ oguata peteῖ tape pyahu ha ogueraha Guarania purahéityrupi. Techapyrἇrõ: “ Maria de la Paz “,  “ Pyhare Pyte “ “ Ñande Ruvusu “, ha oguerjera  avei  hembiapo ypy Mba’epuaty guasu puraheitýpe ḡuara , techapyrἇrõ “ Mburicao”, “ Nerendápe Aju “, “ Ñemitỹ “, “India “, ha ambue, ohupytýva techaramo, mbopuhára oreko tekoporἇ  ohekávo ypaha’ỹva, omba’apo ñe’ẽpoty  purahéity rehegua  ñane retἇ ha arapýre. Péichante avei  juaju aty guasu opurahéivape ḡuara.

La Avanzada

Pandy 1980-pe, ohesa’ỹijo porἇ  aporape música paraguaya rehegua, puraheihára Oscar Nelzon Sfuán oguerovia  tekotevẽha peteῖ  mba’epu heko pyahúva , ha onohẽ peteῖ disco  iñapañuáiva  orekóva ipype música  de  “Avanzada”, ko purysýi pyahu oiko  guarania ha polca juajúgui, ha oguenohẽ peteῖ purysýi pyahu,ijehegui ohesape . Avanzada oreko ipype tembiporu pyahu  eléctronica hamba’e  oñandukáva  mba’e pyahu  moporἇmbyre, ambue mba’e  ojeporúva ha’e ñembotáva ha jaipejúva.

Ko tembiapo  omoheñóiva’ekue Mbopuhára Oscar Nelzon Safuán  oheja jopóirõ tuichaitereíva  kuaapyeta purahéi rehegua paraguaype ḡuara , péicha oha’ἇ ombyetia’e jey música paraguayape . Ipurysýipe ipya’éve  oiporuramo jepe purysýi 6x8,  ohupytykuaa  ku’e  porἇ ombyai’ỹre purysýi rekotee kóva ndojehúi polca ha guaraniape . Umi omoñepyrῦva’ekue ko mba’pu pyahu  ha’e Mauricio Cardozo Ocampo , Luis Bordón, Cristino Baez Monges , Julio César del Paraguay , Papi Galan,Mario Garcia Siani , Herminio Maldonado ha Oscar Fadlala Safuán  ojepytaso ha omotenondeva’ekue  hembiaha guive.

Kambapu

Ha’e peteῖ meña purahéi purysýi pyahu ojehe’áva galópa  ha polca paraguaya rehe  ipurysýi  afro-paraguayas  Kambakua mba’e , ha’e peteῖ 6x8 oñeñanduhápe  mbaraka guasu pu ojoguaha galópape , katu mbaraka omoirῦva ombojoyvy mokõi ku’e  ha ombojuaju  purysýi pu’atἇ Kambakua mba’e rehe , ojeko peteῖ mba’epu oñembotávape osẽ haḡua peteῖ purysýi pyahu ndaha’eveimava ni polca, ni galópa  ni purysýi  africa-ygua . Ha’e peteῖ 6x8  hyapúva Paraguay rekóva , katu peteῖ kambareko mandu’avy